بازار و انقلاب

هر چند اين روزها به دليل تغييرات شتابان در حوزه اقتصاد و تجارت، بازار آن اهميت و قدرت پيشين خود را از دست داده است و بنگاه‌های اقتصادی بسياري را در كنار خود مي‌بيند ولي همچنان داراي نقشي تاثيرگذار و پر نفوذ در جامعه ايران است، بازار نقشي غيرقابل انكار در مبارزات منتهي به پيروزي انقلاب اسلامي داشت و حتي به گواه اسناد تاريخي مي‌توان گفت كه جرقة نخستين انقلاب ايران، يعني انقلاب مشروطيت نيز با اعتصاب بازاریان در پی به فلک بسته شدن دو نفر از تجار تهران به بهانه گران شدن قند زده شد. بازار از مهمترين نيروهاي اجتماعي جامعه است كه نقش مهمي در تحولات سیاسی ایران داشته است

ادامه نوشته

خانواده؛ مانع انقلاب

موج ناگهانی انقلاب‌های عربی علاوه بر تغییر و تحولات گسترده در معادلات سیاسی، برای پژوهشگران سیاسی و اجتماعی نیز پیام مهمی دربرداشت، این انقلاب‌ها نشان داد که برخلاف بسیاری از نظرات، عصر انقلاب‌ها به پایان نرسیده و انقلاب هنوز ممکن است. به همان اندازه که سرنگونی دومینو وار دیکتاتورهای برخی کشورهای عربی مهم است، عدم سرنگونی و حتی عدم شکل‌گیری تظاهرات و اعتراضات جدی علیه برخی دیگر از حکام عربی نیز قابل توجه و قابل تحلیل است.

 چرا انقلاب فقط دامن تونس، مصر، لیبی، یمن، سوریه و بحرین را گرفت و چرا به کویت، قطر، عربستان، امارات، اردن، عمان و مغرب کشیده نشد؟ چه تفاوتی بین کشورهای عربی که محل وقوع انقلاب بودند و سایر کشورهای عربی که نسیم بهار عربی به آنها نوزید، وجود داشت؟

ادامه نوشته

درباره ماروین زونیس

 

در حین جستجوی اینترنتی به مقاله ای از ماروین زونیس برخوردم که برای موضوع پژوهشی که در پی‌اش بودم خیلی مفید بود، اما چون مقاله‌ای قدیمی (برای سال 1985) بود در اینترنت جز عنوانش چیزی نیافتم، تصمیم گرفتم به خودش ایمیل بزنم و از خود وی بخواهم فایل مقاله را برایم بفرستد، هر چند امیدی نداشتم که حتی به ایمیلم جواب دهد ولی امتحانش که ضرری نداشت. ایمیل را که فرستادم فردای آن روز جواب داد: ... 

ادامه نوشته

تبارشناسی و قدرت در اندیشه فوکو

تبارشناسی

تبارشناسی آشکارکننده‌ی اختلاف و پراکندگی در پسِ یکسانی مصنوعی خاستگاه  و  منشا  واحد  است؛  تبارشناس  نشان     می دهد که آغازگاه‌های تاریخی اهمیتی ندارند و در زیر حقیقت قطعی، زاد و ولد باستانی خطاها را عیان می سازد. تحلیل تبار، وحدت و یکسانی را کنار می زند تا چندگانگی رویدادهایی را آشکار کند که در پشت آغازهای تاریخی نهفته اند. چنین تحلیلی خط بطلان بر فرض کاهلانه‌ی استمرار پیوسته‌ی پدیده ها می کشد و به جای آن در پی حفظ تفاوت رویدادها است.

مرتبط: پارک وی، غلبه مارکس بر فوکو

ادامه نوشته

منش، عمل و میدان بوردیو

بوردیو نیز مانند گیدنز علاقه‌ی اصلی نظری خود را میل به غلبه بر تقسیم‌بندی‌های ذهنیت‌گرایی و عینیت‌گرایی، ساختارگرایی و فرهنگ‌گرایی و تقلیل‌های اجتماعی خرد و کلان عنوان می‌کند- بوردیو معتقد است که دوگانه انگاری رویکردهای ساختارمحور و عامل یا کنش‌محور بیش از هر چیز دیگری باعث ایجاد شکاف میان جامعه‌شناسان شده است. هدف بوردیو غلبه بر دوگانه‌انگاری ساختار و عاملیت از طریق نوعی نظریه‌ی ساختاری است.

ادامه نوشته

نظریه ساختاربندی گیدنز

از نظر گیدنز، تقسیم بندی اساسی در جامعه شناسی و نظریه اجتماعی همان است که میان دو رویکرد به تحلیل اجتماعی وجود دارد: رویکرد عامل محور و ساختار محور. گیدنز معتقد است که پنداشت جامعه شناسان از عاملیت و ساختار دیدگاه های گسترده تر اجتماعی-تاریخی و تجربی آنان را شکل خواهد داد.

ادامه نوشته

در باب مکتب فرانکفورت

 اصحاب مكتب فرانكفورت معتقدند سرمايه داري مدرن توانسته است بر بسياري از تضادها و بحران هايي كه زماني با آنها مواجه بود فائق آمده و قدرت و ثباتي جديد و بي سابقه به وجود آورد. (استريناتي، 1384: 91) مكتب فرانكفورت معتقد است طبقه كارگر تسكين يافته و سرمايه داري را پذيرفته است و امكان وقوع انقلاب كارگري در جامعه سرمایه داری وجود ندارد..(همان، 92)

ادامه نوشته

در باب مارکسیسم غربی

لوکاچ و گرامشی از جمله مارکسیست های هگلی بودند که سعی داشتند تا نوعی کلیت یا به تعبیری رابطه دیالکتیکی را میان جنبه‌های ذهنی و عینی زندگی اجتماعی برقرار سازند (ریتزر، 1384 : 451) سوسیالیسم علمی رابطه‌ی بین فرهنگ و جامعه را بر اساس الگوی زیربنا / روبنا تئوریزه کرد، اما مارکسیسم غربی کوشیده است تا زیربنا / روبنا را به مثابه سویه‌های جزئی کلیتی متناقض تعبیر کند. به زعم لوکاچ اصل انقلابی نزد مارکس و هگل همان اصل دیالکتیک است یعنی مفهوم کلیت و وابستگی هریک از اجزا به کلیت منسجم تاریخ و اندیشه. (میلنر و براویت، 1385: 100)...

ادامه نوشته

نسبت عبدالکریم سروش و ابراهیم تاتلیس

در نمایشگاه کتاب امسال به لطف یکی از دانشجویان ترکیه‌ای دانشگاه تهران گذارم به غرفه‌ی این کشور افتاد، غرفه‌ای که مرا متوجه هویت‌های درهم آمیخته‌ام کرد: ایرانی بودنم، ترک بودنم و مسلمان بودنم. (نام این سه را تنها به ترتیب حروف الفبا آورده ام و تقدم و اولویتی بین این سه مدنظر نیست)...

ادامه نوشته

حکایت یک پایان نیافته نامه

ایده اولیه پایان نامه مقطع کارشناسی ام در خلال پرسه زنی هایم در خیابان های بابلسر شکل گرفت، نخست کنجکاو دیوار نوشته هایی شدم که دیوارهای سفید بابلسر را تبدیل به رسانه کرده بودند، شیفته رمزگشایی و خوانش پیام های این رسانه ها شده بودم، حاصل این دغدغه فکری نوشتن طرح تحقیقی با موضوع دیوارنوشته های غیررسمی بابلسر بر مبنای نظریه بینامتنیت باختین به عنوان تکلیف درسی برای روش تحقیق نظری در ترم چهارم شد...

ادامه نوشته

نظریه دولت رانتییر در کشورهای جهان سوم

نظریه دولت رانتی برای نخستین بار در دهه 1970 توسط دکتر حسین مهدی مطرح شد، وی دولتی را رانتی می نامد که بیش از 42 درصد منابع درآمدی اش از طریق صدور مواد خام معدنی و زیرزمینی تامین می شود. اوج گیری ناگهانی قیمت نفت در سال های آغازین دهه 1350 باعث شده بود تا محمد رضا پهلوی پادشاه ایران اعتماد به نفس بی سابقه ای پیدا کند، به دنبال افزایش بهای نفت رفتار و افکار شاه نیز تغییر کرد، پادشاه افکار بلند پروازانه ای را در سر می پروراند و قصد داشت تا هرچه سریعتر ایران را به دروازه های تمدن برساند...

ادامه نوشته

انقلابیون قودورموش و آلکسی دوتوکویل

دریکی از سفرهایم از دانشگاه به خانه سوار اتوبوسی شدم که راننده کرایه ای بیش از نرخ معمول طلب کرد، اعتراض کردم که چرا زیاد میگیرد، پاسخ داد که تایک ماه پیش لاستیک را 60 هزار تومان میخریده و حالا شده 100 هزار تومان و بالاخره باید جبران کند. جواب دادم منم کتاب دویست صفحه ای را میخریدم دوهزارتومان  ولی حالا میخرم چهار هزارتومان، فرقی نمیکند کالای موردنیاز هردوی ما گران شده و من هم شرایط مشابه تو را دارم، چرا انتقام گرانی لاستیک را ازمن میگیری؟! مگرمن لاستیک را گران کرده ام، من هم یکی مثل تو. راننده نگاهی به دوروبرش انداخت و سرش را به گوشم نزدیک کرد و آهسته گفت: « میدونی مشکل هردو ما از کجاست؟ شاه توی مدارس پسته و موز به دانش آموزا میداد بعد همین دانش آموزای پسته و موز خورده قودوردولار و انقلاب کردن!!!» [ هرچه فکرکردم معادل مناسبی برای فعل ترکی قودورماخ نیافتم، قودوردولار یعنی ازجا دررفتن، دیوانه وارشدن، مثل اینکه کسی x ترکونده باشه!، بهم پریدن، سرخوشی غیرعادی، تخلیه انرژی هیجانی پس از خوردن].

از نحوه بیان و استدلال راننده به شدت خنده ام گرفت ولی مرد که کاملا جدی بنظر میرسید نگاه غضبناکی به من انداخت و از خیر گرفتن پول بیشتر گذشت و رفت سراغ مسافران دیگر. طبق عادت همیشگی ام که در اتوبوس بانگاه به مناظر به شدت غرق فکر و خیال میشوم فرصت مناسبی شد تا خوب درباره استدلال راننده فکرکنم پس از مدتی به هوش و ذکاوت مرد در دلم احسنت گفتم چراکه نه تنها یکی از نظریات علمی علوم سیاسی و جامعه شناسی انقلاب را بخوبی بومی سازی کرده است! بلکه علاوه برآن یک کار پژوهشی مهم تطبیقی-تاریخی را بدون صرف ذره ای هزینه ی تحقیقاتی انجام داده بود!

جمله آن راننده بیانی عامیانه از نظریه آلکسی دوتوکویل بود ...

ادامه نوشته

پیام های پنهان «شوک»

چند ماه پیش شبکه سه فیلم مستندی به نام شوک را در چند قسمت پخش کرد که محوریت آن درباره گروه های موسیقی رپ بود، این فیلم رپرها را به شیطان پرستان وصل میکرد و اعتیاد به انواع موادمخدر، بی بندوباری جنسی، لباس ها، نمادها و آرایش های غیرمتعارف، تزریق خون هم به یکدیگر و خوردن مدفوع  را از ویژگی ها و خصوصیات رپرها معرفی کرد.

شوک این برنامه برای من که موضوع پایان نامه ام را همین گروه های رپ انتخاب کرده ام نه اعمال رپ ها بلکه خود فیلم شوک بود...

ادامه نوشته

جامعه شناسی بدن و زنان منتخب

این یادداشتی که چند سال پیش بعد از اعلام نتایج انتخابات شورای شهر برای یکی از نشریات محلی اردبیل نوشتم ولی به همان دلایل معمول چاپ نشد.

انتخابات اخیر شورای شهر در سراسر کشور با پیروزی غیرمنتظره زنان همراه بود از 30شهری که مرکز استان محسوب میشوند در 12شهر زنان رتبه های اول و دوم را به خود اختصاص دادند و از 269 کرسی شورای های اسلامی مراکز استانها زنان در مجموع 43کرسی را بدست آوردند. در قزوین و همدان چهارزن و در تهران،اراک، ارومیه و زنجان سه زن آرای لازم برای ورود به شورای شهر را کسب کردند. شهرهایی که در آنها زنان به عنوان نفر اول انتخاب شدند عبارتند از: اردبیل، زنجان، همدان، اراک، قزوین و شیراز. آمار فوق تنها مربوط به مراکز استانهاست و در بسیاری از شهرها و شهرستانهای دیگر هم زنان احتمالن کرسی های شورای شهر را به خود اختصاص داده اند. نکته ی مهم تر در خصوص آمارها اینکه متاسفانه ارقام دقیقی از تعداد زنان پیروز در دوره های پیشین انتخابات در دسترس نبود تا بتوان آنها را با انتخابات فعلی مقایسه کرد. با وجود این آنچه مسلم است سهم زنان افزایش چشمگیری یافته و این امر درکنار مجموعه ای از اتفاقات و رفتارهای دیگر در جامعه دارای پیام ها و حتی هشدارهای مهم و نگران کننده ی سیاسی و اجتماعی است.

ادامه نوشته

نهاد سیاست و تلاش برای تسلط بر نهاد خانواده

در جامعه ما نهاد سیاست بطور کامل بر دیگر نهادهای آموزش، مذهب و اقتصاد چیرگی یافته و تنها نهادی که توانسته دربرابر تسلط نهاد سیاسی ایستادگی کند نهاد خانواده است...

ادامه نوشته

تلویزیون، فقر، انتقاد و طنز

این یادداشت ابتدا قرار بود تا نظری بر یادداشت تلویزیون و فقر سفر به دیگری باشد ولی همینطور که مینوشتم اینقدر طولانی شد که درنهایت  نصیب ویرگول شد.

ادامه نوشته

آینده توسعه ایران

 توسعه ایران آرزویی است که سالهاست ایرانیان در سر می پرورانند، همزمان با ایران کشورهای دیگری هم قدم در راه توسعه یافتگی نهاده اند، بسیاری از این کشورها اکنون وضعیت مطلوب تری نسبت به ایران دارند و مدام فاصله خود را با ایران بیشتر می کنند، سوال مهمی که چرا کشورهایی که همزمان با ما و حتی پس از ما اندیشه توسعه را برای کشورشان مطرح کردند و برنامه هایی را پیش بینی کردند موفق بوده اند ولی ما توفیق چندانی نیافته ایم؟...

ادامه نوشته

جامعه شناسی سیاسی دستشویی

 این یادداشت را هم برای رویداد نوشتم

چندي است كه شيرهاي دستشويي هاي برادران دانشكده انساني توسط فرد يا افرادي بطوركامل خم و شكسته شده اند بگونه اي كه مجموعه هشت تايي دستشويي ضلع شمالي ديگر قابل استفاده نيست و دربش قفل شده است و دستشويي ضلع جنوبي نيز تنها با يك دستشويي سالم به سرويس دهي مي پردازد!

شايد تخريب دستشويي در جامعه ي ما امري طبيعي و روزمره محسوب شود ولي نگاهي غيرعادتي اينگونه خرابكاري در دستشويي را حاوي پيام ها و معاني هشداردهنده اي ميداند كه تامل درباره ي آنها مي تواند نشانه هايي از چيزي بدست دهد كه در زير پوستين اين دانشگاه و جامعه جريان دارد...

ادامه نوشته

بازگشت به دانشگاه

این یادداشت را به عنوان سرآغاز رویداد نوشتم

روزها نه دانشجو حال خوشي دارد، نه استاد و نه دانشگاه. فشارها و ناملايمات تحميلي از بيرون دانشگاه در قالب تعليق و اخراج دانشجويان و استادان در كنار سرخوردگي ها، ياس ها و خستگي هاي شخصي و فلسفي آنها و همچنين برنامه هاي كلان در حال اجرا براي تضعيف دانشگاه و بخصوص علوم انساني و اجتماعي در دانشگاه ها به عنوان عقل نقاد و روشنگر جامعه باعث شده تا رخوت و ركود را در دانشگاه و دانشگاهيان بيش از هر زمان ديگري احساس كرد.

ادامه نوشته

کنش با خدا

شب قدر سال گذشته بود كه مشغول مطالعه كتاب «ماكس وبر و اسلام›› (نوشته برايان ترنر، ترجمه سعيد وصالي، انتشارات مركز،1382) بودم. بلافاصله بعد از خواندن كتاب در حالي كه از حال و هواي شب قدر و اين كتاب متاثر بودم يادداشت زير را نوشتم.

ادامه نوشته

طنز ایرانی

چندی پیش به شب شعر طنزی رقته بودم، یکی از شاعران ابتدا شعری خواند و پس از پایان آن گفت شعر دیگری نیز آماده کرده بودم که یکی از شاعران پیش کسوت جمع گفت اگر آنرا نخوانم بهتر است حال می خواستم تا نظر حضار را هم بدانم که بخوانم یا نخوانم؟ حضار رای به خواندن دادن شاعر میانسال گفت این شعر را سال 67 سروده ام و چون بدون غرض است می خوانم...

ادامه نوشته

روشنفکری دینی و جامعه شناسی دین

سمینار دین و مدرنیته امسال با محوریت موضوع آسیب شناسی روشنفکری دینی برگزار شد، مخالفان و منتقدان روشنفکری دینی به نقد این جریان پرداختند، به گفته ی دبیر سمینار محمدرضا جلایی پور کسی از روشنفکران غیردینی دعوت برگزارکنندگان را برای حضور در این سمینار نپذیرفت، در نتیجه اکثر سخنرانان خود همان روشنفکران دینی بودند که بنا بود نقد و آسیب شناسی شوند و یا کسانی بودند که به این جریان تعلق خاطر دارند... هرچند همان ها هم از کاستی ها و آسیب های روشنفکری دینی گقتند ولی بنظرم بهتر بود بیشتر شنونده این سمینار بودند  تا سخنرانانش.

ادامه نوشته